ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 14، شماره 12، اسفند 1400 ، شماره پی در پی 70

قابلیتهای نمایشی شاهنامۀ فردوسی (با مطالعۀ موردی داستان بیژن و منیژه و سیاوش)

صفحه (75 - 92)
ام البنین دشتی رحمت آبادی ، محبوبه ضیاء خدادادیان (نویسنده مسئول)، بتول فخراسلام ، مهدی نوروز
تاریخ دریافت مقاله : آبان 1399
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : بهمن 1399

چکیده

زمینه و هدف: قصه‏ها، افسانه‏ها و اسطوره‏های ادبیات کهن ایرانی، پشتوانۀ غنی ادبیات نمایشی بشمار میروند. شاهنامه به ‌لحاظ ابعاد زیبایی‌شناسانه و ویژگیهای ساختاری و زبانی، قابلیت و کارکردهای ارزشمندی در حوزۀ هنرهای نمایشی دارد. این اثر براحتی میتواند منبع الهام و بستر مهمی برای شکل‌گیری و تحول تئاتر ایرانی باشد. هدف این پژوهش بررسی دو داستان سیاوش، و بیژن و منیژه از شاهنامه و شناخت عمیقتر از ویژگیهای سبکی شاهنامه است که میتواند در تبدیل آن به اثری نمایشی مؤثر باشد.

روش مطالعه: روش انجام این پژوهش توصیفی-تحلیلی و داده یابی آن کتابخانه ای است.

یافته ها: شاهنامه یکی از برجسته‏ترین و زیباترین نمونه‏های ادبیات کلاسیک ایران و جهان است که با ارائۀ بهترین تصویرسازیها، مخاطب خویش را یاری کرده تا خود را در میانۀ داستان تصور ‏کند و با کنار هم قرار دادن ابیات، روند داستان را همچون فیلم و نمایشی بوضوح درک کند.

نتیجه گیری: هر دو داستان سیاوش، و بیژن و منیژه دارای تمامی عناصر دراماتیک هستند و قابلیت صددرصد را برای تبدیل شدن به نمایشنامه یا فیلمنامه دارا هستند. در این دو داستان بلند شاهنامه، عناصر پیرنگ، شخصیت‌پردازی، گفت‌وگو، صحنه و مکان، اوج، پیچیدگی، کشمکش، بحران، و تعلیق بوضوح و هنرمندی هرچه تمامتر حضور دارند.

کلمات کلیدی
شاهنامه , فردوسی , عناصر دراماتیک , بیژن و منیژه , سیاوش , داستان‏ , نمایش

• ادبیات داستانی: ساختار، صدا و معنی، پرین، لارنس. (1378). چاپ پنجم، تهران: رهنما.
• ادبیات فارسی و ظرفیتهای درام ایرانی، نصیری، مهدی. (1386). فصلنامۀ صحنه، شمارۀ 67، صص16-21.
• ارض ملکوت، کربن، هانری. (1358). ترجمۀ ضیاءالدین دهشیری، تهران: مرکز ایرانی مطالعۀ فرهنگها.
• بنیاد‏های اسطوره و حماسۀ ایران، کویاجی، جهانگیر. (1383) ترجمۀ جلیل دوستخواه، تهران: آگه.
• پژوهشی در اساطیر ایران، بهار، مهرداد. (1376). تهران: سپهرنقش.
• تئاتر و زندگی، حاتمی، احمد. (1390). تهران: سوره.
• جنبه‏های رمان، فورستر، ادوارد مورگان. (1384). ترجمۀ ابراهیم یونسی، تهران: نگاه.
• داستان، مک‏کی، رابرت. (1388). (ساختار، سبک و اصول فیلمنامه‏نویسی). ترجمۀ محمد گذرآبادی، تهران: هرمس.
• درآمدی بر اندیشه و هنر فردوسی، حمیدیان، سعید. (1372). تهران: نشر مرکز.
• رسالۀ جمهوریت، افلاطون. (1357). ترجمۀ رضا مشایخی، تهران: معرفت.
• زندگی و مرگ پهلوانان در شاهنامه، اسلامی ندوشن، محمدعلی. (1352). تهران: توس.
• سیاوش مرد خرد و تدبیر، راشد محصل، محمدتقی. (1369). مجلۀ فرهنگ، شمارۀ 7، صص 217- 238.
• شاهنامه، فردوسی، ابوالقاسم. (1391). (بر اساس نسخۀ مشهور به چاپ مسکو)، مشهد: آستان قدس رضوی.
• قابلیتهای نمایشی شاهنامه، حنیف، محمد. (1384). تهران: سروش، صص 113 و 114 و 117و 118، 123.
• کتاب نمایش، شهریاری، خسرو. (1365). جلد1و2. تهران: امیرکبیر، صص 182-183.
• لغت شاهنامه، بغدادی، عبدالقادر. (1382). تصحیح کارل.ک. زالمان، ترجمه، توضیح و تطبیق ه.سبحانی و علی رواقی، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.